LUISTER JIJ NAAR JE HOOFD OF JE HART?

TUSSEN RATIO EN EMOTIE

Luister jij naar je hoofd of je hart als het gaat om het nemen van beslissingen?
En is dat verschil wel zo groot als we denken?

In de tijd dat ik archeologie studeerde bestond er in het Lipsius-complex van  Universiteit Leiden een plek die nu niet meer bestaat. Het was er altijd een beetje donker, ook als de lichten aan waren. Bruisend, ook als er verder niemand was. En zodra ik door de zware deuren stapte, voelde ik een mix van spanning, verwondering en kriebels in mijn buik. Dat gevoel dat ik niet helemaal wist wat ik kon verwachten. Maar wel dat, wat het ook zou worden, ik er retebenieuwd naar was. Die ruimte was het LAK-theater dat toen nog een heus theater was met voorstellingen en alles erop en eraan, in plaats van de collegezaal die het nu is.

Tussen ratio en emotie

In die tijd werkte ik bij het LAK-theater als vrijwilliger achter de bar. Ik tapte biertjes, ruimde de tafels af, maakte hier en daar een praatje met de bezoekers en in ruil daarvoor mocht ik gratis naar de theatervoorstellingen. Iets wat ik als student, die vooral blikjes erwten als avondeten at, enorm waardeerde. Daarnaast stond ik op die -voor mij magische- plek ook regelmatig zelf op het podium. Als liedjesmaker, zangeres en om de feestelijke presentaties van creatieve cursussen aan elkaar te praten. Altijd met een thema. En één thema dat me heel goed is bijgebleven: Tussen Ratio en Emotie.

Tegenstelling

Toen vond ik het al fascinerend, die ogenschijnlijke tegenstelling: Ratio en Emotie, Hoofd en Hart, Verstand en Gevoel. In ons hedendaagse Nederlandje hechten we vooral veel waarde aan het verstand als het gaat om het nemen van beslissingen. We dichten het verstand allerlei eigenschappen toe, waardoor we denken dat de keuzes die wij maken met ons hoofd weloverwogen en de beste/slimste optie is. Dan kiezen we voor de baan met het hoogste salaris en de lekkerste vacatuetekst, voor de partner die al onze boxjes met voorwaarden aantikt, voor de studie met de grootste baanzekerheid.

Het emotie-gestuurde verstand

Ondertussen zijn onze gedachten vaak een heul boel irrationeler, minder slim, subjectiever en veel lastiger te sturen en te controleren dan dat we ze credit geven. Ze zitten vol oordelen, oude pijn, beperkte visie en pssst… stiekem ook flink van emoties… Want het verstand is er vooral op gericht om teleurstellingen en pijn (zoals angstige gevoelens die bij onzekere situaties horen) zo veel mogelijk te voorkomen. En dat wil nog wel eens betekenen dat onze gedachten zich vooral bezig houden met wat we niét willen (dat lastige gevoel), in plaats van op wat we wél willen. Oftewel: ergens is het verstand voor een groot deel emotie-gestuurd. Huh???

Gevoelige bijsmaken

Tegelijkertijd geven veel mensen aan dat ze graag meer vanuit hun hart te willen leven, maar kleven er bij hen aan de woorden ‘emotie’ en ‘gevoel’ als je dieper graaft nogal wat bijsmaken en associaties met geitenwollensokken, wolkenfietsers en wierrookstokjes. Waardoor mensen zich in de raarste bochten wringen om emoties uit de weg te gaan en allerlei volledig menselijke gevoeligheden te ontkennen (met afleidingen, ontkenningen, wegredeneren, overrulen, en nog veel meer).

Het grote niet-weten

Maar hoe lastig je het ook kan vinden: veel vragen hebben geen eenduidig antwoord. Hoe lang en diep je er ook over nadenkt, hoe goed je ook onderzoek doet, hoe veel mensen je ook spreekt, de echt belangrijke vragen in het leven zijn vaak niet terug te brengen naar een algoritme of naar een 1+1=2-tje.

Er is geen allesdekkende manier om zeker te weten of die ene persoon de juiste keuze is voor je hele leven. Of je over vijf jaar nog steeds blij bent met je carrière of nu toch voor die andere optie moet gaan. Of je gezond oud wordt, of überhaupt de pensioenleeftijd gaat halen. En als er iets naars gebeurt gaat het verstand ook -veelal tevergeefs- druk aan de slag in een poging te begrijpen waarom het nou juist jou overkomt en wat je had kunnen doen om het te voorkomen. Terwijl het leven van complexiteit en toevalligheden aan elkaar hangt.

Het verstand houdt graag de controle en zoekt van nature naar logische verklaringen voor de dingen die onzeker zijn of mogelijk verwarring of pijn met zich mee zouden kunnen brengen. Dat is wat het hoofd doet. Maar de waarheid is: veel dingen kan je verstand simpelweg niet weten. Computer says no. Gaat niet gebeuren. Does not compute. En dat gaat altijd gepaard met gevoel. Ook als je verstand dat heel hard ontkent…

Xin: het harte-verstand

Waar we ratio en emotie in onze maatschappij tegenover elkaar zetten, is er in de Chinese filosofieën van het Confucianisme en Daoïsme één woord: XIN. Xin betekent zoiets als ‘heart-mind’, harte-geest of harte-verstand. Xin verwijst zowel naar het denken en voelen, idee en ervaring. Daar waar het hoofd alleen niet bij kan, daar is xin in staat om ruimte te maken voor de ervaring,  ogenschijnlijke tegenstellingen naast elkaar te laten bestaan, om te gaan met onzekerheden, open te staan voor verschillende kanten en perspectieven, te beleven. Dus tsja, misschien is die ruimte tussen ratio en emotie ook maar wat je ervan maakt…